نگاهی بر عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ای

پادکست این مقاله را گوش کنید:

نگاهی بر عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ای

عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای یعنی انجام کارهای زراعی که باعث می شود گیاه، بهتر و بیشتر رشد کند. اگر رشد گیاه خوب باشد و میزان محصول برداشت شده بالا باشد، می توان گفت کشت گلخانه ‌ای موفق و پر رونق است.

برعکس این مسئله هم وجود دارد! اگر گیاه ضعیف باشد و محصول برداشت شده از گلخانه کم باشد، نشان دهنده بازدهی کمتر کار باغبانی و گلخانه داری خواهد بود.

پیشرفته ترین فناوری های گلخانه ‌ای و تجهیزات گلخانه ای به کمک کشت گلخانه ای آمده است تا توسعه این کسب و کارها را موجب شود. توسعه یک گلخانه بر اساس معیارهای متفاوتی تعریف می شود. شاید در دیدگاه اول لازم باشد تعریف واضحی از رشد محصولات گلخانه ای ارائه دهیم.

منظور از رشد محصولات گلخانه ‌ای یا به عبارت علمی تر منظور از رشد، یعنی بزرگ شدن اندام های مختلف در انواع گل و گیاه گلخانه ای. این رشد را می توان بر حسب وزن، طول، ارتفاع یا قطر محصولات بیان کرد.

در باغبانی گلخانه ‌ای عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای، عواملی هستند که باعث می شوند گیاهان بهتر و بیشتر رشد کنند. همچنین عوامل بر نحوه رشد و باردهی محصولات تاثیر دارد.

با در نظر گرفتن تمام این عوامل، گلخانه داران این فرصت را خواهند داشت که بازدهی باغبانی و گلخانه داری را به حداکثر برسانند. در قسمت های بعدی درباره این مهم ترین عوامل بیشتر صحبت می کنیم.

مقاله پیشنهادی همیار گلخانه: طراحی و ساخت گلخانه در اصفهان + نکات مهم

 

• مهمترین عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ای چیست؟
• بررسی فاکتورهای ژنتیکی یا عوامل درونی گیاه
• بررسی فاکتورها و عوامل محیطی در رشد محصولات گلخانه‌ای
• اثر دما بر رشد محصولات گلخانه‌ای
• اثر رطوبت بر رشد محصولات گلخانه ‌ای
• تاثیر نور بر رشد محصولات گلخانه ای
• تاثیر گازهای گلخانه‌ای در رشد محصولات گلخانه‌ای
• شرایط خاک برای رشد محصولات گلخانه ‌ای
• جمع بندی و نتیجه گیری

مهمترین عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ای چیست؟

عوامل متعددی بر رشد و نمو گیاهان دخالت دارند که ممکن است هنوز بیشتر آنها را نشناخته باشیم! این عوامل به دو گروه عوامل ژنتیکی و عوامل گروهی طبقه بندی می شوند. کنترل یک یا برخی از عوامل، از قدرت و توان باغبان یا گلخانه داران خارج بوده و در کشت گلخانه ‌ای، فرآیندی اجتناب‌ناپذیر است.

این در حالی است که تغییر در برخی از عوامل می تواند کشت گلخانه ‌ای را رونق دهد. این موارد همان عوامل محیطی هستند که در حد و توان گلخانه دار می باشند.

بسیاری از عوامل موثر در گلخانه داری را می توان کنترل کرد، به شرطی که نکات گفته شده در ادامه همین قسمت را در نظر بگیرید. مهمترین عواملی که در رشد محصولات گلخانه ای موثر هستند، به صورت زیر دسته بندی می شود:

• دسته اول: فاکتورهای ژنتیکی یا عوامل درونی گیاه
• دسته دوم: عوامل محیطی

 

بررسی فاکتورهای ژنتیکی یا عوامل درونی گیاه

فاکتورهای ژنتیکی یکی از عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای است که توانایی تولید محصول و بروز برخی خصوصیات مانند کیفیت، مقاومت به بیماری ها، مقاومت در برابر خشکی، مواردی هستند که به طور کلی به ژنتیک گیاه مربوط می‌شوند. اینکه چطور یک واریته یا یک هیبرید، متفاوت از ارقام دیگر عمل می‌کند، چندان مشخص نیست.

با این حال، تحقیقات در سال های اخیر نشان داده است که ژن ها به وسیله یک مکانیسم کنترل کننده سنتز آنزیمها بر فرآیندهای فیزیولوژیکی تأثیر دارند. تحقیقات در این زمینه نشان داده است که ژنتیک در رشد محصولات گلخانه ‌ای بسیار تاثیر دارد. مسائل ژنتیکی یکی از مهمترین و اصلی ترین عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای هستند.

اهمیت فاکتورهای ژنتیکی در رشد محصولات گلخانه ای زمانی بیشتر پیدا می شود که با استفاده از بذرهای هیبریدی یا گیاهان اصلاح شده بخواهید این محصولات را پرورش دهید.

استفاده از بذرهای هیبریدی، گام جدیدی در کشاورزی و گلخانه داری است.

استفاده از بذرهایی که گیاهان مقاوم تر و محصولاتی پربارتر را تولید می‌کنند از هر نظر اهمیت دارد. اگر گلخانه داری بر همین اساس پایه‌گذاری شود، شاید این فرصت را فراهم کند که واریته های جدید را در محیطی خاص پرورش دهید و این یعنی حداکثر رشد برای محصولات گلخانه ای اتفاق می افتد.

باز هم تحقیقات و مطالعات نشان داده است که فعالیت های با ارزشی در زمینه اصلاح نباتات و ژنتیک گیاهان انجام گرفته است. تغییر فاکتورهای ژنتیکی نیازمند دانش و تخصص کافی در این زمینه است. گلخانه داران نمی‌توانند شخصاً روی ژنتیک محصولات گلخانه ‌ای تحقیق کنند اما این کار را می‌تواند به دانشمندان این حوزه واگذار نماید.

بررسی فاکتورها و عوامل محیطی در رشد محصولات گلخانه‌ای

به طور کلی، یک محیط به صورت مجموعه شرایط خارجی بر زندگی و رشد جانوران و گیاهان تاثیر می گذارد. عوامل محیطی متعددی در رشد محصولات گلخانه‌ای دخالت دارند. برخی از این عوامل به صورت مستقیم و برخی دیگر به صورت غیر مستقیم و با تغییر سایر عوامل، در رشد و نمو گیاهان موثر هستند.

عوامل محیطی جزو عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ای به شمار می روند.

مهمترین عوامل محیطی شامل دما، رطوبت، انرژی نورانی یا نور خورشید، ترکیب اتمسفر، مقدار گازهای اتمسفر، بافت خاک و عناصر مغذی برای گیاه و زیر شاخه های مرتبط با این گزینه ها هستند.

تغییر برخی از این عوامل عملاً غیر ممکن است یا اگر ممکن باشد نیازمند هزینه های هنگفت است. به طور مثال تغییر ترکیب اتمسفر یا کم و زیاد کردن غلظت یک عنصر در هوا، مانند تغییر گاز کربن دی اکسید، در سطح کمی از گلخانه ها عملاً غیر ممکن است.

این در حالی است که کمبود عناصر مغذی گیاهان و محصولات گلخانه ‌ای را می توانید به راحتی با افزودن ترکیبات شیمیایی و کودهای آلی جبران کنید.

از طرف دیگر بسیاری از عوامل محیطی مستقل عمل می‌کنند. به طور مثال یک رابطه معکوس بین هوای موجود در خاک و میزان رطوبت خاک وجود دارد.

همچنین رابطه معکوس بین درصد اکسیژن و میزان کربن دی اکسید در خاک گلخانه دیده می شود؛ این یعنی با افزایش رطوبت خاک، هوای خاک کاهش پیدا می کند.

با وجود اینکه عوامل مستقل از هم عمل نمی کنند اما به سادگی می توان تأثیر آنها را در رشد محصولات گلخانه‌ ای بیان کرد. در ادامه این مطلب به هر کدام از این عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه‌ ای می‌پردازیم.

مقاله پیشنهادی همیار گلخانه: اهمیت تهویه گلخانه برای رشد محصولات

اثر دما بر رشد محصولات گلخانه‌ای

دما،عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای، معیاری از شدت گرما است. دمای جهان از 273- تا چند میلیون درجه سانتیگراد در نزدیکی مرکز خورشید نوسان دارد. دمای بقای موجودات زنده در روی کره زمین چیزی حدود منفی ۳۵ درجه تا مثبت ۷۵ درجه سانتیگراد گزارش شده است.

این در حالی است که شرایط دمایی برای رشد بهتر گیاهان در مزرعه و رشد گیاهان در گلخانه، از این دامنه هم محدود تر می شود. محوده دمایی بین ۱۵ تا ۴۰ درجه سانتی گراد معرفی شده است. اگر شرایط دمایی از این محدوده بالاتر یا پایین تر رود، رشد محصولات گلخانه ‌ای کاهش پیدا می‌کند.

شرایط دمایی به طور مستقیم بر فرایندهای حیاتی گیاهان نظیر فتوسنتز و تنفس، نفوذپذیری دیواره سلولی، جذب آب و عناصر غذایی، میزان تعرق، فعالیت آنزیم ها و تشکیل پروتئین های گیاهی اثر دارد. این ها عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای هستند و میزان باردهی گلخانه را تحت تاثیر قرار می دهند.

اثر دما بر فرآیند فتوسنتز گیاهان پیچیده است. عواملی که در فتوسنتز تاثیر دارد شامل گونه گیاهی، درصد کربن دی اکسید در اتمسفر، شدت نور و مدت تابش نور هستند.

صرف نظر از جنبه های فیزیولوژیکی گیاهان، تنفس گیاه در دماهای پایین تر، کندتر است. اگر دما افزایش پیدا کند، تنفس گیاه هم افزایش می یابد. از طرف دیگر، سرعت تعرق یا سرعت از دست دادن بخار آب از روزنه های برگ ها در دماهای پایین، کم است و با بالا رفتن دما، افزایش پیدا می کند. اگر گلخانه دار هستید جای نگرانی نیست؛ تمام این فرآیندها را می توانید با بهترین تجهیزات گلخانه ‌ای کنترل کنید.

یکی از عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای عاملی است که به طور غیر مستقیم و از طریق تاثیر بر جمعیت میکروبی خاک، بر رشد آنها تاثیر دارد.

فعالیت های باکتری های نیترات ساز و موجودات هتروتروف با افزایش دما بیشتر می شود.

مطالعات نشان داده است که میزان PH خاک در زمستان افزایش و در تابستان کاهش پیدا می کند. مطالعات و تحقیقات انجام شده همچنین نشان می دهد که فعالیت میکروارگانیسم های خاک با دما در ارتباط است. فعالیت های میکروبی که با آزادسازی گاز کربن دی اکسید، همراه است، در زمستان، کمتر و تابستان بیشتر است. دما همچنین از طریق افزایش یا کاهش فعالیت میکروارگانیسم ها، ترکیب هوای خاک را تغییر می دهند. عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای

اثر رطوبت بر رشد محصولات گلخانه ‌ای

رطوبت یکی دیگر از عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای است. رطوبت گیاهان با مقدار آب موجود در خاک متناسب است. رشد گیاهان گلخانه‌ای و سایر گیاهان در سطوح بالاتر یا پایین تر از نظر رطوبت خاک، محدود می شود.

برای ساختن کربوهیدرات ها، نگهداری آبپوشی پروتوپلاسم، آب به عنوان وسیله‌ای برای انتقال غذا و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه است. کمبود رطوبت در داخل گیاه باعث کاهش تقسیم سلولی، کاهش رشد طول سلول و در نتیجه کاهش رشد گیاه می شود.

همچنین میزان رطوبت خاک اثر زیادی بر جذب عناصر مغذی در گیاه دارد. به عنوان یک قانون کلی، هر چه میزان رطوبت خاک افزایش پیدا کند، جذب کاتیون ها و آنیون ها نیز بیشتر خواهد شد. وقتی که خلل و فرج خاک کاملاً از آب انباشته شود، تنفس ریشه گیاه تحت تاثیر قرار می‌گیرد و جذب یونی کاهش پیدا می‌کند.

تاثیر نور بر رشد محصولات گلخانه ای

یکی دیگر از عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای، انرژی نورانی، تشعشع یا نور است. کیفیت تابش نور، شدت تابش نور و مدت تابش نور همه در این گروه مهم هستند.

تحقیقات نشان داده که اکثر گیاهان قادرند در شدت نور کم از خورشید، رشد خوبی داشته باشند. اگر از انواع بذرهای هیبریدی برای پرورش محصولات گلخانه‌ای استفاده کنید، شاید گونه‌هایی مقاوم تر در برابر نور کم را بتوانید در گلخانه پرورش دهید.

شدت نور در راستای مدت تابش نور خورشید به محصولات گلخانه ‌ای مهم است. عکس العمل گیاهان به نور قابل دسترس در طول روز را فتوپریودیسم می ‌گویند. گیاهان بر اساس واکنش نسبت به نور، در روزهای کوتاه سال، روزهای بلند سال یا روزهای متوسط سال تقسیم بندی می شوند.

اگر مدت قرار گرفتن در معرض نور طولانی خورشید از یک دوره برای یک گیاه حساسیت ایجاد کند، گیاهان بدون اینکه چرخه تولید مثلی خود را انجام دهند، رشد پیدا می کنند.

اگر می‌خواهید شرایط نور در داخل گلخانه فراهم شود هم می توانید هنگام ساخت گلخانه، مکانی رو به خورشید را پیدا کنید و هم از لامپ های ال ای دی و تجهیزات گرمایی و روشنایی گلخانه بهره ببرید. عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای

تاثیر گازهای گلخانه‌ ای در رشد محصولات گلخانه‌ ای

از دیگر عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای، ترکیب گازهای گلخانه‌ای یا همان ترکیب اتمسفر است.

به طور کلی حجم گاز کربن دی اکسید در داخل گلخانه بیشتر از اتمسفر جو زمین است. کربن دی اکسید از طریق فعالیت فتوسنتزی در گیاه با مولکول های آلی پیوند پیدا می کند. اگرچه مقدار طبیعی این گاز حدود ۳ صدم است، اما غلظت آن ممکن است از پنج دهم تا حتی چند برابر افزایش پیدا کند. اگر میزان فتوسنتز گیاهان زیاد باشد ممکن است تا حد زیادی غلظت این گاز کاهش پیدا کند.

اثرات افزایش کربن دی اکسید در فضای گلخانه بر رشد محصولات گلخانه ای هنوز مشخص نیست؛ اما به طور کلی تحقیقاتی که انجام شده نشان می‌دهد افزایش غلظت این گاز تا چند برابر، اثر محسوسی بر رشد محصولات دارد. این تأثیرات در داخل گلخانه های بزرگ تر با محصولات بیشتر می تواند افزایش حساس تری داشته باشد.

بهترین تجهیزات گلخانه‌ ای که می تواند گازهای گلخانه‌ای را اندازه گیری کند، برای سنجش گاز اکسیژن و کربن دی اکسید داخل گلخانه پیشنهاد می شود.

شرایط خاک برای رشد محصولات گلخانه ‌ای

یکی از مهمترین عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای، ترکیب خاک یا واکنش خاک است. خاک نه تنها برای محصولات گلخانه‌ای بلکه برای تمام گیاهان زراعی اهمیت دارد.

خاک با تأثیر و قابلیت جذب عناصر مغذی مورد نیاز گیاه، بر رشد آنها تاثیر می گذارد. کاهش قابلیت جذب فسفر در خاک های اسیدی غنی از آهن و آلومینیوم، یا در خاک های قلیایی غنی از کلسیم، کاهش قابلیت جذب مولیدن با کاهش PH خاک و کاهش قابلیت جذب منگنز در خاک های دارای مواد آلی زیاد که  PH بالایی دارند، نمونه‌هایی از این موضوع هستند.

با افزایش PH خاک، قابلیت جذب مولیبدن و جذب عناصر غذایی خاک افزایش پیدا می کند. البته این موضوع برای انواع محصولات گلخانه‌ای می‌تواند متفاوت باشد.

 از طرف دیگر شرایط PH خاک بر روی انتخاب نوع کود مناسب برای محصولات گلخانه ای هم تاثیر دارد. انواع کود گلخانه ای شامل کودهای نیتروژن دار، کود حاوی فسفات یا کودهای نیتروژن آمونیاکی در دسترس است. انتخاب کود مناسب به شرایط گیاه و رشد گیاه در مراحل مختلف بستگی دارد.

برای رشد بهتر محصولات گلخانه‌ای لازم است عناصر مغذی شامل یون های نیترات پتاسیم، سولفات پتاسیم نیتروژن، فسفات یا سایر عناصر را به خاک اضافه کنید.

برای کشت هیدروپونیک، محلول های مغذی از طریق جریان آب در دسترس گیاه قرار می گیرد. برای هر کدام از انواع محصولات گلخانه ‌ای با توجه به نیاز غذایی گیاه، فرمول خاصی تعریف می شود. این یعنی غلظت لازم در محلول غذایی گیاه تنظیم می شود تا به طور کافی تمام عناصر مغذی در دسترس گیاهان قرار گیرد.

عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای

فهرست نیازمندی های کشت گلخانه ای را از این قسمت بخوانید…

عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ‌ای

جمع بندی و نتیجه گیری

عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه ای شامل عوامل فیزیکی، عوامل محیطی و عوامل ژنتیکی هستند. نمی توان عوامل ژنتیکی را به طور کامل کنترل کرد اما استفاده از بذرهای هیبریدی برای گلخانه داری، کشت گلخانه ای و پرورش محصولات مقاوم و پر بازده پیشنهاد می شود.

عوامل محیطی برای رشد محصولات گلخانه ای شامل دما، رطوبت، نور و مقدار گازهای گلخانه‌ای و شرایط خاک است. واکنش هر کدام از محصولات گلخانه‌ای در عوامل محیطی، متفاوت است. برخی از گیاهان در نور بیشتر رشد می کنند و برخی دیگر باید در شرایط سایه نگهداری شوند. شرایط PH  خاک و میزان محلول مغذی که در اختیار گیاهان قرار داده می‌شود برای هر یک از محصولات گلخانه‌ای متفاوت تعریف شده است.

اگر تمام شرایط را برای رشد بهتر گیاهان و محصولات گلخانه ‌ای فراهم کنید، بدون شک در مدت مناسب محصولات شما به بار می نشیند. تمام این شرایط با فناوری ‌های کشت گلخانه‌ ای و تجهیزات گلخانه‌ای قابل مدیریت هستند.

 

سوالات متداول درباره “عوامل موثر در رشد محصولات گلخانه‌ای”:

1-بذرهای هیبریدی برای گلخانه چیست؟

انواع بذر هیبریدی، بذرهایی هستند که از نظر ژنتیکی اصلاح شده اند و باعث تولید محصولاتی مقاوم تر برای رشد با کیفیت بالا می شوند.

2-عوامل محیطی موثر در رشد محصولات گلخانه ای کدام است؟

شرایط دمایی، رطوبت، نور، ترکیب اتمسفر، مقدار گازهای گلخانه‌ای و شرایط خاک، حضور عناصر مغذی

3-محدوده دمایی استاندارد رشد گیاهان در زمین یا گلخانه چقدر است؟

استاندارد دمایی برای رشد گیاهان در مزرعه یا گلخانه از ۱۵ درجه سانتیگراد تا ۴۰ درجه سانتیگراد متغیر است. اگر دما از این مقدار کمتر یا بیشتر شود، رشد گیاهان مختل خواهد شد.

4- PH  خاک در تابستان و زمستان چگونه تغییر می کند؟

شرایط PH خاک در فصل زمستان افزایش و در تابستان، کاهش پیدا می‌کند. دلیل این تغییرات، فعالیت میکروارگانیسم ها است که می تواند کربن دی اکسید را آزاد کند.

5-مهمترین نشانه های تنش رطوبت در گیاه چیست؟

اگر گیاه گلخانه‌ ای با تنش رطوبت مواجه شود، دچار کاهش تقسیم سلولی، کاهش رشد طولی سلول و کاهش رشد گیاه خواهد شد. همچنین تنش رطوبت باعث کاهش جذب یون های مغذی در خاک می شود.

 

ترجمه تخصصی: همیار گلخانه

(مهندس نفیسه تفنگ ساز)